Znamy laureatów 15. Nagrody Literackiej GDYNIA

Eseistka Urszula Zajączkowska, poeta Tomasz Bąk, debiutująca prozaiczka Dorota Kotas i tłumacz Piotr Sommerzostali laureatami tegorocznej – piętnastej już – edycji Nagrody Literackiej GDYNIA. Nazwiska zwycięzców zostały ogłoszone w piątek, 28 sierpnia, podczas gali w Muzeum Emigracji w Gdyni transmitowanej na żywo w sieci oraz na dużym ekranie ustawionym na Placu Grunwaldzkim w Gdyni.

Nagrodzie po raz kolejny towarzyszy festiwal miłośników książek Miasto Słowa, który potrwa jeszcze do 30 sierpnia. Wyjątkowym wydarzeniem tegorocznej edycji będzie premiera książki „Prognoza niepogody. Literatura polska w XXI wieku”, która została specjalnie przygotowana na jubileusz 15-lecia nagrody. Jest to pierwsza próba podsumowania tego, co w literaturze polskiej ostatnich dwóch dekad było ważne, oryginalne i co stanowiło przyczynek do dyskusji nie tylko literaturoznawczych. Na promocję książki zapraszamy w sobotę, 29 sierpnia, do Gdyńskiego Centrum Filmowego.

Natomiast zdobywcy Kostek Literackich spotkają się z czytelnikami w niedzielę, 30 sierpnia, również w Gdyńskim Centrum Filmowym. Rozmowę poprowadzi Michał Nogaś.

Nagroda Literacka GDYNIA 2020, podobnie jak w ubiegłych latach, decyzją Kapituły trafiła w ręce czworga laureatów wyłonionych spośród dwudziestu nominowanych twórców. W kategorii eseistyka otrzymała ją Urszula Zajączkowska, nagrodzona za pierwszy w karierze naukowczyni i poetki zbiór esejów „Patyki, badyle” (Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2019). W kategorii poezja uhonorowano Tomasza Bąka za tom poetycki „Bailout” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2019) – poemat antykapitalistyczny, którego cała metaforyka zaczerpnięta została z podręczników ekonomii. W kategorii proza Nagrodę wręczono Dorocie Kotas za debiutancką powieść „Pustostany” (Wydawnictwo Niebieska Studnia, Warszawa 2019). W kategorii przekład na język polski Nagroda przypadła Piotrowi Sommerowi za tłumaczenie – już od niemal trzech dekad! – zbioru wierszy „Co robisz na naszej ulicy” autorstwa Charlesa Reznikoffa (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2019).

Laureatki i laureaci otrzymali pamiątkowe statuetki Kostki Literackie oraz nagrody finansowe w wysokości 50 tys. zł. Kapitule Nagrody Literackiej GDYNIA przewodniczyła w tym roku prof. Agata Bielik-Robson. Do konkursu zgłoszono rekordowo dużo – bo aż 537 – książek.

Laureaci 15. Nagrody Literackiej GDYNIA

ESEISTYKA
Urszula Zajączkowska, Patyki, badyle, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2019

O autorce:
Urszula Zajączkowska – urodzona w 1978 roku, poetka, botaniczka, artystka wizualna i muzyk, adiunkt w Samodzielnym Zakładzie Botaniki Leśnej SGGW w Warszawie. Studiuje wzrost, anatomię i ruchy roślin. Bada ich aerodynamikę oraz biomechanikę. Jej debiutancki tomik poezji „Atomy” (2014) był nominowany do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w 2015 roku. W tym samym roku wraz z grupą artystów stworzyła projekt artystyczny Cambium Killers, który był wyrazem sprzeciwu wobec punktowego systemu oceny w nauce. W 2016 roku stworzyła film „Metamorphosis of Plant” korespondujący z dziełem J.W. Goethego pod tym samym tytułem. Jest to ekspresja inspirowana naukowymi nagraniami ruchów roślin powiązana z tańcem solisty Baletu Narodowego Patryka Walczaka. Film wygrał Scinema Festival of Science Film w kategorii Najlepszy Film Eksperymentalny/Animacja. W 2017 roku Zajączkowska została finalistką FameLab, konkursu popularyzatorskiego dla naukowców, organizowanego przez Centrum Nauki Kopernik i British Council. Na początku 2017 roku ukazał się jej tom poetycki „Minimum”, nagrodzony Nagrodą Kościelskich, za który została również nominowana do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w kategorii książka roku oraz do Orfeusza – Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego.

O książce:
Relacja badaczki samotnie podążającej ścieżkami natury. To pogranicze fizyki Newtona i poetyki, to matematyka i filozofia, a przede wszystkim szczera czułość dla żyjących zielonych istot.
Czym są ekspresje roślinnego życia? Jak je wyrazić w granicach języka? Jak poruszają się pędy mięty i dyni? Czy wpływa na nie Księżyc? Co robi wiatr koronom drzew? W jaki sposób goją się rany i co sprawia, że rośliny się deformują? Skąd w nich ten pęd do przeżycia w każdych warunkach? Kiedy i jak umierają?
W naszym rozumieniu rośliny są tłem dla ludzkiego życia. Ozdobą lub pokarmem. Nie myśli się o nich jak o bogatym świecie niezależnych istot, które odznaczają się niezwykłą wrażliwością, zdolnością do przekształcania własnych ciał i które istniały na długo przed tym, zanim pojawił się na ziemi jakikolwiek ssak.
„Patyki, badyle” to spotkanie człowieka z wnętrzem ciał roślin, z ich językiem widocznym w budowie liści, łodygach i korzeniach. Takiej opowieści jeszcze nie było.

POEZJA
Tomasz Bąk, Bailout, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2019

O autorze
Tomasz Bąk – urodzony w 1991 r., kolektyw schizofreniczny, autor trzech książek z wierszami i jednoaktówki „Katedra” (Papier w dole, 2019). Laureat Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w kategorii debiut za tom „Kanada” (Wydawnictwo WBPiCAK, 2011) i Poznańskiej Nagrody Literackiej – Stypendium im. Stanisława Barańczaka za tom „Utylizacja. Pęta miast” (Wydawnictwo WBPiCAK, 2018). Mieszka w Tomaszowie Mazowieckim.

O książce:
Pieniądz (energia działająca nieustannie jako entelechia) to coś w rodzaju złośliwej parodii ruchu samego życia i czasu. Poemat postpoetycki „Bailout” nie przynosi wprawdzie ogólnej krytyki pieniężnego rozumu, obraca się jednak z rozmachem w środowisku naturalnym współczesnych machinacji systemu, z jego globalnie panującą inżynierią finansową (derywaty, sekurytyzacja), która przesądza o tym, jak z dnia na dzień żyjemy, ty i ja; jak wiąże koniec z końcem Tomasz Bąk (a żyjemy i wiążemy te końce jak „człowiek-pizda”, mówiąc inaczej: „chujowo”). Kryzys 2007–2010, okolicznościowa pobudka utworu, wywołuje szereg „wstrząsów wtórnych” – reperkusji, spostrzeżeń i refleksji, które przybliżają „obłędny taniec alchemicznych upiorów” (jak ruch w interesie samego pieniądza widział Marks). Ale wydźwięk całości nie jest rozpaczliwy. Słychać „Preguntando caminamos” zapatystów; pada słowo na rzecz bezwarunkowego dochodu podstawowego; tu i ówdzie pojawiają się inne zajawki niezupełnie niemożliwych nadziei.
Andrzej Sosnowski

PROZA
Dorota Kotas, Pustostany, Wydawnictwo Niebieska Studnia, Warszawa 2019

O autorce:
Dorota Kotas (ur. 1994) – studiowała socjologię stosowaną i antropologię społeczną w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych na Uniwersytecie Warszawskim. Obecnie robi specjalizację z animacji kultury w Instytucie Kultury Polskiej UW. Jej debiutancka książka zatytułowana „Pustostany” ukazała się nakładem wydawnictwa Niebieska Studnia w grudniu 2019 roku. Autorka jest laureatką wielu konkursów, m.in. na reportaż o sytuacji osób LGBT+ w małych miastach w Polsce czy na tekst dotyczący różnorodności „Palma warszawska. Drzewo poznania swojego i obcego”, realizowanego przez Stowarzyszenie Filmowe Dziki Bez. Zajęła pierwsze miejsce w konkursie dla młodych dziennikarzy im. Z. Moszkowicza. Brała też udział w licznych projektach teatralnych i artystycznych. Lubi siedzieć na dachu i jeść czereśnie. Chciałaby, żeby tak wyglądała jej przyszłość.

O książce:
W pustostanach na Grochowie wiele się dzieje: ktoś odbiera korespondencję, opiekuje się roślinami, zostawia jedzenie na stole. Po śmierci trwa życie – jakby nikt nie umarł, tylko na chwilę wyszedł po zakupy na bazar. Śmierć jest bezpieczna i wydarza się mimochodem. W na wpół magicznej rzeczywistości jest też miejsce na lęk, samotność, trudności adaptacyjne, czułość i poczucie humoru. To surrealistyczna historia o mieszkaniu w starym domu w Warszawie – strasznie dziwnym mieście – w domu z widokiem na kulę ziemską. A także o tym, czym można się pożywić w domach zmarłych sąsiadów, jak się czuje pani w kiosku Ruchu i kto kradnie spod domów azalie. Jedna z bohaterek postanawia zamieszkać w wannie, bo jest jej smutno w stolicy. Wbrew pozorom to bardzo wesoła i pouczająca książka. Można się z niej dowiedzieć, jak powstaje człowiek albo z czego ugotować w Polsce smaczną zupę. Poza tym moc wskazówek dla roślin, jak opiekować się ludźmi, i dzieje z życia bazaru. Kupić i czytać zamiast żyć – świetny pomysł na każdą porę roku.

PRZEKŁAD NA JĘZYK POLSKI
Piotr Sommer, autor oryginału Charles Reznikoff, Co robisz na naszej ulicy, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2019

O autorze przekładu:
Piotr Sommer pisze wiersze (opublikował kilkanaście książek poetyckich, m.in. wybór „Po ciemku też”, 2013), tłumaczy wiersze (ostatnio książki Charlesa Reznikoffa i Kennetha Kocha) i pisuje o wierszach: szkice „Smak detalu” (2015) i „Po stykach” (2018), tom rozmów „Ucieczka w bok” (2016). Jego antologia „O nich tutaj. Książka o języku i przekładzie” (2016) zawiera najcelniejsze polskie eseje z „Literatury na Świecie“, a antologia „O krok od nich” (2018) – przekłady z najbardziej znanych poetów amerykańskich. Wiosną 2020 roku w wydawnictwie WBPiCAK ukazała się „Kolekcja wiosenna”, nowy zbiór jego szkiców o poezji.

O książce:
Ten wybór to wiele książek w jednej. Znajdziemy tu kapitalne obserwacje przechodnia opisującego ulice Nowego Jorku. Ten przechodzień-obserwator patrzy chłodnym okiem na spektakl życia i śmierci: „Obcy jak ptak/słucham szczebiotu współziomków”, bo „Sam jestem milczącym psem, co biegnie dalej”. Ale chłód obserwacji łączy się z czułością, którą wydobywa właśnie muzyka tych wierszy. I jest inny nurt – żydowski, biblijny. W dłuższych poematach pojawiają się też opowieści o przeszłości – choćby wstrząsające obrazy z historii Stanów Zjednoczonych „Stare dobre czasy: recytatyw”. Głosy z innego czasu przemawiają u Reznikoffa – tak jak głos dziadka, Żyda ze Wschodu. Nieskończenie poruszający jest też „Kadysz” napisany po śmierci matki, szczegółowy obraz umierania, który zamienia się w rozmowę ze zmarłą: „między nami – modlitwy i słowa i świece”. Dawno nie czytałam tak wstrząsającej książki poetyckiej.
Justyna Sobolewska, „Polityka”